Przełomowy moment w życiu jakim jest poród wymaga specjalnych przygotowań przez płód. Wszystkie układy i narządy organizmu muszą podjąć samodzielną czynność, każdy z osobna i w połączeniu, wspólnie z pozostałymi. Przyjrzyjmy się bliżej przygotowaniom na tę chwilę.
Układ pokarmowy noworodka
Układ pokarmowy jest w pełni ukształtowany na długo przed narodzeniem dziecka. W czwartym miesiącu ciąży płód umie już ssać i połykać płyn owodniowy. Płyn zawiera białka i cukry, ma więc pewną wartość odżywczą. Kilka chwil po urodzeniu dziecko oddaje swój pierwszy stolec, tak zwaną smółkę. Składają się na nią wody płodowe, maź płodowa, złuszczony nabłonek śluzówki przewodu pokarmowego, enzymy trawienne, bilirubina i biliwerdyna oraz cholesterol. Smółka zanika u noworodka około czwartej doby życia.
Oddychanie
Układ oddychania jest wykształcony prawie całkowicie na dwa miesiące przed urodzeniem, a wcześniaki urodzone w 7 miesiącu oddychają i płaczą, choć nie tak regularnie i silnie jak w 9 miesiącu. Dziecko urodzone o czasie oddycha 45 razy na minutę przez pierwsze dwa tygodnie, następnie częstotliwość oddechów zmniejsza się do 18-25 na minutę.
Mechanizm pierwszego oddechu jest obecnie dobrze poznany. W czasie życia wewnątrzmacicznego wymiana tlenu i dwutlenku węgla odbywa się wyłącznie poprzez organizm matki za pośrednictwem pępowiny i łożyska. Płuca płodu są częściowo zapadnięte, a częściowo wypełnione płynem owodniowym, który trzeba usunąć po urodzeniu. Po przyjściu na świat pępowina zostaje podwiązana, a następnie ulega przecięciu. Od tej chwili dziecko nie otrzymuje już tlenu poprzez krew matki. W krwiobiegu dziecka powoli zaczyna gromadzić się dwutlenek węgla. Zwiększenie jego stężenia prowadzi do pobudzenia ośrodka oddechowego znajdującego się w mózgu. Ośrodek oddechowy pobudza do skurczu mięśnie klatki piersiowej i przeponę. Klatka piersiowa unosi się, przepona przesuwa się ku dołowi, a w jamie klatki piersiowej powstaje wolna przestrzeń pozwalająca na rozprężenie się płuc. Pierwszy oddech stanowi duże przeżycie. Oddech ten jest głęboki i przy wydechu dziecko wydaje pierwszy krzyk.
Krążenie krwi
Przy pierwszym oddechu układ krążenia krwi musi również przejść drastyczne zmiany dostosowania się do nowych warunków. Niektóre z tych zmian zachodzą natychmiast, inne odbywają się w ciągu najbliższych godzin, inne zaś tygodniami.
U płodu krew z prawego przedsionka serca jest w znacznej części kierowana do lewego przedsionka i omija krążenie płucne. Utlenienie krwi następuje przez wymianę z krwią matki. W momencie urodzenia otwór międzyprzedsionkowy zaczyna ulegać zamknięciu, a coraz więcej krwi płynie do płuc. Przy nierównomiernym przepływie krwi przez oba przedsionki dwie fałdy przegrody międzyprzedsionkowej nakładają się na siebie, a następnie zrastają.
U płodu występuje naczynie krwionośne łączące tętnicę i żyłę nieczynnych płuc. W momencie rozpoczęcia czynności płuc połączenie to zamyka się. Całkowite zamknięcie i zrośnięcie przewodu tętniczego następuje jednak dopiero w 3 miesiącu po urodzeniu. Naczynie krwionośne, które łączy serce dziecka bezpośrednio z żyłą pępowinową, przeprowadza krew pępowinową do wątroby, a następnie do serca płodu. Po przecięciu pępowiny krew z trzewi płodu przedostaje się do serca za pośrednictwem innego naczynia krwionośnego, a mianowicie żyły głównej dolnej.
W momencie urodzenia tętno dziecka wynosi od 125 do 130 na minutę. Zapotrzebowanie na tlen powoduje wzrost wytwarzania krwinek czerwonych i hemoglobiny. Wzrost ten utrzymuje się przez parę dni następnie liczba krwinek czerwonych i stężenie hemoglobiny we krwi osiągają wartość podobną do tych, które występują u dorosłego. Czas krzepnięcia krwi bezpośrednio po urodzeniu jest nieco wydłużony i dlatego podaje się witaminę K, aby zapobiec krwotokom u noworodka. Wątroba noworodka, która reguluje stężenie barwników żółciowych we krwi (bilirubiny), nie jest jeszcze całkowicie dojrzała i nie może spełniać sprawnie swojej czynności. Dlatego też u około połowy noworodków występuje przejściowa żółtaczka w 3 lub 4 dniu po urodzeniu.
Regulacja temperatury
Ośrodek regulujący temperaturę jest u noworodka mniej sprawny niż u osoby dorosłej. W ciągu ostatniego miesiąca ciąży u płodu rozwija się podściółka tłuszczowa pod skórą, stanowiąca warstwę izolacyjną, chroniącą przed utratą ciepła. Temperatura ciała noworodka jest w momencie urodzenia równa temperaturze ciała matki. Bezpośrednio po urodzeniu spada o około 1 stopień Celsjusza. Po upływie kilku godzin podnosi się ponownie i osiąga taką samą wartość jak u dorosłego. Ponieważ źródłem energii cieplnej jest pokarm, przyjmowanie go musi pokrywać zapotrzebowanie dziecka. W pierwszym okresie po urodzeniu dziecko zużywa zapasy tłuszczu, a następnie wykorzystuje pokarm do wytwarzania energii. Na ogół noworodek jest zdolny do przeżycia kilka dni, korzystając wyłącznie z nagromadzonej rezerwy tłuszczu.