W czasie ciąży, nawet przebiegającej prawidłowo, mogą pojawić się drobne i większe niedomagania. Nie wpływają na jej przebieg, ale bywają bardzo dokuczliwe. Najbardziej dają się we znaki na początku i pod koniec ciąży. Środkowe miesiące są pod względem samopoczucia o wiele lepsze.
Nudności i wymioty
Nudności pojawiają się u większości ciężarnych z upływem 4 tygodnia ciąży. Najczęściej występują rano, ale mogą zdarzyć się o każdej porze, a nawet trwać całymi dniami. Stopień nasilenia jest bardzo różny – od niesmaku w ustach do nawracających fal mdłości, kończących się wymiotami. Przyczyny występowania nudności na początku ciąży nie są do końca poznane. Wiadomo, że mogą się wiązać ze stanem emocjonalnym przyszłej matki lub sposobem jej odżywiania. Mogą je powodować również niektóre zapachy, szczególnie nieprzyjemne. Nie ma na to prostego i niezawodnego sposobu, ale niewielkie zmiany w codziennym rozkładzie zajęć i diecie mogą złagodzić dolegliwości. U części kobiet nudności przeradzają się w wymioty – poranne należą do klasycznych objawów wczesnej ciąży. Większość ciężarnych w tym czasie choć raz tego doświadcza. Niektórym uniemożliwia to nawet normalne funkcjonowanie. Wymioty mogą pojawić się w ciągu całego dnia, nie tylko rano, lecz wtedy właśnie są najbardziej dokuczliwe, gdyż o tej porze żołądek jest pusty. Nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla ciąży i prawidłowego rozwoju płodu, ale są czasem przyczyną spadku wagi. Jeżeli nie przekracza on 3 kg, nie ma powodu do niepokoju. Jeśli jednak jest większy lub nudności i wymioty uniemożliwiają przyjmowanie pokarmów i płynów czy też utrzymują się po 14 tygodniu ciąży, należy skontaktować się z lekarzem. Musi on postępować bardzo ostrożnie, gdyż wszelkie leki podawane we wczesnym okresie ciąży mogą mieć niekorzystny wpływ na rozwój dziecka.
Ogólne zmęczenie
Uczucie osłabienia i apatii to częste objawy wczesnej ciąży. Jest to naturalny sposób zmniejszenia aktywności fizycznej kobiety dla ochrony ciąży. W tym okresie zwiększa się zapotrzebowanie energetyczne ustroju. Nawet codzienne czynności mogą być przyczyną zmęczenia pod koniec dnia. Najlepiej wtedy zwiększyć czas przeznaczony na wypoczynek – szansa na utrzymanie i prawidłowy rozwój ciąży jest wówczas większa. Przez pierwsze trzy miesiące warto więc ograniczyć obowiązki zawodowe i domowe, a także życie towarzyskie, by więcej czasu pozostało na odpoczynek i sen. W większości przypadków znużenie mija z końcem pierwszego trymestru. Kobieta czuje wtedy przypływ energii. Pod koniec ciąży, gdy brzuch staje się duży i ciężki, uczucie zmęczenia zwykle powraca.
Zaparcia
Wiele kobiet, które nie miały wcześniej kłopotów z regularnymi wypróżnieniami, w czasie ciąży zaczyna cierpieć z powodu zaparć. Przyczyną jest ucisk powiększonej macicy na jelita oraz zwolnienie ich perystaltyki pod wpływem wysokiego stężenia progesteronu. Zaparcia powodują bóle brzucha, hemoroidy i ogólne złe samopoczucie, wywołane zatrzymaniem w ustroju produktów przemiany materii. Podstawą regulowania wypróżnień jest dieta bogata w naturalny błonnik, odpowiednia ilość płynów i aktywność fizyczna. W niektórych przypadkach konieczne jest stosowanie środków przeczyszczających. Decyzja o ich wyborze zawsze musi należeć do lekarza. Silne są szkodliwe dla dziecka, mogą też podrażniać macicę, prowadząc do poronienia lub przedwczesnego porodu.
Zgaga
Jest to uczucie pieczenia lub palenia w dolnej części klatki piersiowej, poniżej mostka. Często towarzyszy mu odbijanie i zwracanie niewielkich ilości gorzkiego płynu. Podczas ciąży wysokie stężenie progesteronu powoduje zwiotczenie mięśni przewodu pokarmowego, co wywołuje niewielkie cofanie się treści pokarmowej z żołądka do dolnej części przełyku. Jednocześnie powiększająca się macica uciska na żołądek od dołu, nasilając cofanie się treści. Przy tego typu dolegliwościach należy wyłączyć z jadłospisu pikantne potrawy, częściej jadać mniejsze porcje i nie spożywać większego posiłku na krótko przed snem. Lepiej spać z wyżej uniesioną głową. Leki zobojętniające kwasy żołądkowe są bardzo skuteczne i nie stwierdzono ich negatywnego wpływu na płód.
Bóle pleców
W czasie ciąży ulega zmianie sylwetka ciała. Powiększający się brzuch i piersi powodują przesunięcie środka ciężkości ciała ku przodowi. Dla zachowania równowagi kobieta przechyla się ku tyłowi., co zwiększa obciążenie kręgosłupa i biegnących wzdłuż niego mięśni. Poza tym progesteron rozluźnia ścięgna i więzadła, co powoduje nadmierną ruchomość kości względem siebie i prowadzi do dolegliwości bólowych kręgosłupa. Bóle pleców są także konsekwencją nieprawidłowej postawy, zbyt dużego obciążenia fizycznego, nadwagi i noszenia butów na wysokim obcasie., pogłębiającego wygięcie kręgosłupa. Najważniejsza jest tutaj profilaktyka: codzienna gimnastyka, prawidłowe obuwie, odpoczynek. W zwalczaniu bólu pomocne są masaże i delikatne nagrzewanie.
Wzdęcia i pobolewania brzucha
W pierwszej połowie ciąży mogą pojawiać się niewielkie, przejściowe bóle w dole brzucha. Są one związane z przemieszczaniem się rosnącej macicy ku górze oraz rozciąganiem i uciskaniem sąsiednich narządów. Oczywiście mogą być też sygnałem stanów chorobowych, lepiej więc powiadomić o nich lekarza. Nagły i silny ból brzucha w czasie ciąży zawsze wymaga natychmiastowej kontroli lekarskiej. Wzdęcia są następstwem nadmiernego nagromadzenia gazów w żołądku lub jelitach. Ich przyczyną jest również, jak w przypadku zaparć i zgagi, zwiotczenie ścian przewodu pokarmowego pod wpływem progesteronu oraz ucisk powiększającej się macicy na jelita. Oba te czynniki zwalniają ich ruch robaczkowy. W rezultacie pokarm przesuwa się przez nie wolniej, co sprzyja nasileniu procesów fermentacyjnych wywoływanych przez bakterie przewodu pokarmowego i gromadzeniu się gazów. Wzdęciom można zapobiegać, przestrzegając regularności wypróżnień, jedząc powoli oraz unikając wzdymających pokarmów, takich jak groch, fasola, cebula.
Kłopoty z oddawaniem moczu
Częste oddawanie moczu jest jednym z najwcześniejszych objawów ciąży. Powiększająca się macica uciska na pęcherz, powodując konieczność jego częstego opróżniania. Zwiększa się przepływ krwi przez nerki, które muszą wykonywać znacznie większą pracę. U większości kobiet objawy łagodnieją po 12 tygodniu. Nie należy jednak ograniczać ilości przyjmowanych płynów. W ostatnim trymestrze kłopoty z oddawaniem moczu znów się nasilają. Główka płodu kieruje się do wejścia do miednicy kostnej i uciska na pęcherz moczowy, co zmniejsza jego pojemność. Może wtedy pojawić się również nietrzymanie moczu, najczęściej podczas wysiłku, śmiechu lub kaszlu. Pomimo, że częstsze jego oddawanie jest w ciąży normalne, każde dodatkowe zwiększenie częstości powinno być zgłoszone lekarzowi, gdyż może być objawem infekcji i stanu zapalnego, toczącego się w obrębie dróg moczowych.
Upławy
W czasie ciąży dochodzi do wzmożonego wydzielania z dróg rodnych przejrzystego, jasnożółtego, bezwonnego śluzu. Wydzielina jest podobna do śluzu występującego w okresie owulacji. Jest to zjawisko fizjologiczne, związane z przekrwieniem narządów rodnych i podwyższonym poziomem hormonów płciowych. Jeśli upławy są obfite, konieczne jest stosowanie podpasek higienicznych. W czasie ciąży nie wolno używać tamponów dopochwowych. Zatrzymują one wydzielinę śluzową w pochwie, co sprzyja rozwojowi bakterii i może prowadzić do zakażenia dróg rodnych. Każda zmiana koloru i zapachu upławów, zwłaszcza gdy towarzyszy jej swędzenie lub bolesność skóry sromu, powinna być jak najszybciej skontrolowana przez ginekologa. Objawy te świadczą o rozwijającym się w drogach rodnych zakażeniu, które wymaga natychmiastowego leczenia.
Duszności
Duszności najczęściej występują od 32 do 36 tygodnia ciąży, gdy powiększająca się macica przesuwa zawartość jamy brzusznej ku górze pod klatkę piersiową. Taki ucisk utrudnia wykonywanie pełnych ruchów oddechowych. Podczas zwiększonego wysiłku fizycznego, np. przy wejściu na schody, pojawia się uczucie braku powietrza. Duszność może wystąpić również w nocy, jeśli kobieta śpi na płaskim podłożu. Zwykle na tydzień lub dwa przed porodem główka płodu schodzi niżej do miednicy, co powoduje tzw. obniżenie brzucha. Mniejszy nacisk narządów jamy brzusznej na klatkę piersiową sprawia, że uczucie duszności znacznie się zmniejsza lub nawet całkowicie ustępuje.
Żylaki
Żylaki, czyli rozszerzenia naczyń żylnych, mogą pojawiać się na nogach, wargach sromowych, w odbycie i pochwie. Przepływ krwi przez naczynia żylne miednicy i kończyn dolnych jest utrudniony na skutek ucisku przez powiększającą się macicę. Zmiany hormonalne wywierają wyraźne działanie rozkurczowe na ściany żył. Istnieje dziedziczna predyspozycja do tworzenia się żylaków. Powstające podczas pierwszej ciąży nie są zazwyczaj dużymi zmianami i cofają się w kilka miesięcy po porodzie. Niestety, w czasie kolejnych ciąż są coraz większe i mają mniejszą tendencję do zanikania. Ich objawy kliniczne zależą od stopnia nasilenia. Skóra nad poszerzonym naczyniem żylnym może być podrażniona i swędząca, pojawiają się tępe bóle, w zaawansowanych przypadkach powstają nawet owrzodzenia nad żylakiem, spowodowane niedokrwieniem i podrażnieniem. Żylaki występują zazwyczaj na wewnętrznej i tylnej powierzchni łydki, pod kolanem i na wewnętrznej powierzchni uda. W rzadkich przypadkach może dojść do ich powstania na sromie, co powoduje swędzenie i pieczenie tej okolicy. Nie stanowią dla ciężarnej żadnego niebezpieczeństwa i zwykle zanikają po porodzie.
Hemoroidy to żylaki tworzące się w końcowym odcinku przewodu pokarmowego. Mechanizm powstawania jest analogiczny jak przy żylakach nóg. Dodatkowymi przyczynami są zaparcia i długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej, a w późniejszej ciąży – zaburzenia krążenia w układzie żylnym miednicy. Najczęstszą dolegliwością jest uczucie swędzenia lub pieczenia w odbycie, wypróżnienia mogą być bolesne. Ból towarzyszy również „wypadnięciu” hemoroidów z kanału odbytu na zewnątrz, zwłaszcza gdy dochodzi do ich obrzęku. Dzieje się tak zazwyczaj przy porodzie lub pod koniec ciąży. Krwawienie z hemoroidów może nastąpić w każdym okresie ich formowania. Bywa minimalne albo obfite i długotrwałe. Hemoroidom zapobiega się, dbając przede wszystkim o regularne wypróżnienia. Można je leczyć za pomocą maści i czopków.
Krwawienia z dziąseł i nosa
Błony śluzowe, podobnie jak inne narządy organizmu, również reagują na zmiany hormonalne zachodzące w ciąży. Zazwyczaj następuje ich przekrwienie i rozpulchnienie, co powoduje mniejszą wytrzymałość nawet na drobne urazy. Dlatego na skutek kichnięcia czy choćby zbyt suchego powietrza może wystąpić krwawienie z nosa, a przy myciu zębów zbyt twardą szczoteczką – z dziąseł. Nie świadczy to zazwyczaj o nadciśnieniu tętniczym ani o zaburzeniach krzepnięcia krwi, lecz o kruchości naczyń krwionośnych błon śluzowych. W razie powtarzających się krwawień należy zgłosić się do lekarza lub stomatologa.
Kurcze mięśni
Kurcze mięśni łydek, ud lub stóp pojawiają się często w ostatnich miesiącach ciąży, zwłaszcza w nocy. Mogą być wywołane utrudnionym odpływem krwi, uciskiem powiększonej macicy na nerwy biegnące wzdłuż ścian miednicy lub zaburzeniami poziomu wapnia i magnezu we krwi. Należy silnie rozmasować mięsień i rozruszać go pomimo bólu. Zazwyczaj prowadzi to do szybkiego ustąpienia kurczu. Bolesność może utrzymywać się jeszcze przez jakiś czas. Zalecane jest spożywanie większej ilości pokarmów zawierających wapń i magnez oraz witamin z grupy B lub ich preparatów farmakologicznych.
Obrzęki
Podczas ciąży dochodzi do zatrzymania w organizmie wody, która w naturalny sposób przemieszcza się do miejsc najniżej położonych – stóp i kostek w pozycji stojącej i do okolicy krzyżowej w pozycji leżącej. Silniejsze obrzęki obserwuje się w upalne dni. Zwykle po nocnym odpoczynku znikają, by powrócić następnego dnia. Niewielki obrzęk rąk powodujący ich sztywność i mrowienie jest również częstym zjawiskiem. Trudno jest zdjąć założone rano pierścionki. Niekiedy obrzęk wywołuje ucisk tkanek nadgarstka na przebiegające w nich nerwy, co zwane jest zespołem cieśni nadgarstka. Daje to dokuczliwe, przeszywające bóle rąk i ramion oraz osłabia dłonie, utrudnia chwytanie przedmiotów. W leczeniu niewielkich obrzęków pomaga zazwyczaj leżenie i odpoczynek. Silniejsze wymagają kontroli lekarskiej, gdyż mogą być jednym z objawów nadciśnienia indukowanego ciążą.
Bezsenność
Wiele kobiet w ciąży narzeka na bezsenność, zwłaszcza w ostatnich miesiącach przed porodem. Trudności w zasypianiu mogą mieć podłoże psychiczne, są np. wywołane strachem przed porodem. Konieczność wstawania w nocy do toalety powoduje wybudzenie się i kłopoty z powtórnym zaśnięciem. Inną przyczyną przerywania snu mogą być silne ruchy dziecka. Zdarza się to zwłaszcza około 32-34 tygodnia ciąży. W miarę wzrostu dziecko ma coraz mniej miejsca i jego ruchy stają się mniej gwałtowne. Leczenie bezsenności polega głównie na zapewnieniu kobiecie relaksu psychicznego. Stosowanie wszelkich środków ułatwiających zasypianie musi być skonsultowane z lekarzem.