Proces powstawania nowej istoty ludzkiej, zapoczątkowany spotkaniem plemnika i komórki jajowej, jest niezwykle skomplikowany. Do spotkania i zapłodnienia dochodzi zwykle w szerszej części jajowodu, zwanej bańką. Nim zlepek komórek stanie się zarodkiem, a potem dzieckiem, musi pokonać wiele przeszkód. Między innymi musi odnaleźć drogę do przytulnego gniazdka, jakim jest przygotowana na jego przyjście wyściółka jamy macicy. Tylko tam może się umiejscowić i prawidłowo rozwijać. Niekiedy zapłodnionym komórkom jajowym nie udaje się to, błądzą i zagnieżdżają się w innych miejscach. Są wtedy skazane na obumarcie, a przy tym stwarzają poważne zagrożenie dla życia i zdrowia kobiety.
Przemieszczanie się komórki jajowej jest możliwe głównie dzięki ruchom perystaltycznym jajowodu i falowania rzęsek, którymi jest wyścielony. Prawidłowe zagnieżdżenie się ciąży zależy więc głównie od sprawności jajowodów.
Co to jest ciąża pozamaciczna?
O ciąży pozamacicznej mówimy wówczas, gdy zapłodniona komórka jajowa zagnieździ się poza obrębem jamy macicy. Inna nazwa takiej lokalizacji – ciąża ektopowa (wywodząca się od greckiego określenia oznaczającego „poza swoim miejscem”), lepiej opisuje istotę tego zjawiska. Ciąża pozamaciczna może być również, wbrew swojej nazwie, w macicy, tyle że wewnątrz jej ściany lub w szyjce, zamiast na wyściółce jamy trzonu. Istotą problemu jest fakt, że zapłodniona komórka jajowa umiejscawia się w obrębie narządów całkowicie do tego nieprzystosowanych. Rozwijające się jajo płodowe musi dość głęboko zagnieździć się w matczynej tkance i potrzebuje miejsca do wzrostu. Żaden narząd oprócz wyściółki jamy macicy nie jest przygotowany na taką inwazję. Inne tkanki nie mają możliwości obrony lub stworzenia bariery dla agresywnie rozwijającego się jaja płodowego. W pewnym sensie zachowuje się ono w tej sytuacji jak nowotwór złośliwy – wrasta w otaczające tkanki, prowadzi do ich uszkodzenia, z towarzyszącą inwazją w kierunku dużych naczyń krwionośnych. Następstwem tych zjawisk może być duży krwotok wewnętrzny.
Przyczyny ciąży pozamacicznej
Wśród przyczyn powstawania ciąży pozamacicznej wymienia się przede wszystkim mechaniczną przeszkodę w wędrówce zapłodnionego jaja przez jajowód oraz zaburzenia ruchliwości jajowodu. Obie te przyczyny opóźniają transport zapłodnionego jaja do jamy macicy. Powodem powstania zaburzeń w budowie lub pracy jajowodu są najczęściej istniejące lub przebyte stany zapalne przydatków, zwłaszcza niecałkowicie wyleczone. Pozostawiają one po sobie zrosty, które stanowią pułapkę dla wędrującego jaja. Zrosty mogą być również powikłaniem operacji dokonywanych na jajowodach lub innych zabiegów chirurgicznych wykonywanych w obrębie jamy brzusznej. Rzadszą przyczyną zaburzeń prowadzących do powstania ciąży pozamacicznej są wrodzone wady narządów rodnych.
Objawy ciąży pozamacicznej
Wczesne rozpoznanie ciąży pozamacicznej ma ogromne znaczenie, gdyż pozwala zastosować odpowiednie leczenie zanim dojdzie do groźnego w skutkach krwawienia. Objawy są często niespecyficzne, co utrudnia rozpoznanie. Ich nasilenie i przebieg zależą od miejsca zagnieżdżenia ciąży. Mogą nasilać się stopniowo lub też mieć bardzo dramatyczny przebieg. Rozpoznanie może sprawiać trudności nawet doświadczonemu ginekologowi. Najczęściej występuje zatrzymanie miesiączki, sugerujące ciążę, test ciążowy jest dodatni lub słabo dodatni. Niekiedy towarzyszą temu typowe dolegliwości wczesnej ciąży – nudności, wrażliwość piersi. Jeśli jajo płodowe zagnieździło się w bańce jajowodu i dochodzi do poronienia do jamy brzusznej, po kilku tygodniach pojawiają się krwawienia lub plamienia, jednostronne bóle w dole brzucha lub w okolicy barków i łopatek (na skutek podrażnienia nerwu przeponowego przez zbierającą się w jamie brzusznej krew), a także uczucie parcia na stolec i zasłabnięcia. Gdy w następstwie zagnieżdżenia się ciąży w jajowodzie doszło do pęknięcia jego ścianek, objawy są bardzo dramatyczne – nagły bardzo silny ból w dole brzucha. Bladość, utrata przytomności.
Leczenie ciąży pozamacicznej
Leczenie ciąży pozamacicznej musi odbywać się w szpitalu. Konieczne jest naprawienie uszkodzonego jajowodu. W sytuacjach nagłych, gdy krwotok zagraża życiu kobiety, operacja przeprowadzana jest drogą laparotomii, czyli poprzez otwarcie powłok brzusznych. Jeśli ciąża pozamaciczna wykryta została wcześniej, możliwe jest zastosowanie laparoskopii, czyli metody pozwalającej operować bez otwierania powłok brzusznych, a jedynie poprzez niewielkie, 1-2 – centymetrowe nacięcia. W leczeniu ciąży szyjkowej konieczne może być nawet usunięcie macicy.
Następstwa ciąży ektopowej
Przebycie ciąży pozamacicznej rzadko pozostaje bez śladów. Niekiedy konieczne jest usunięcie zniszczonego jajowodu. Nawet po operacji oszczędzającej go może już nie spełniać dobrze swoich funkcji. Zajście w kolejną ciążę bywa trudniejsze. Większe jest też ryzyko, że okaże się ona nieprawidłowo zagnieżdżona.
Zapobieganie ciąży pozamacicznej
Nie mamy, niestety, dużych możliwości zabezpieczenia się przed ciążą pozamaciczną. Jedynym możliwym sposobem zapobiegania takim powikłaniom jest właściwe leczenie stanów zapalnych narządów rodnych. Lekceważenie tych często spotykanych dolegliwości może spowodować w przyszłości poważne następstwa.